Onbekende volken zijn raar en anders. Dat is geen feit, maar wel een een diepgewortelde (onderbewuste) overtuiging van velen. In zijn boek 'De uitvinding van de mensheid' illustreert Siep Stuurman waarom de fixatie op ongelijkheid verstrekkende gevolgen heeft. Onbekende volken zijn raar en anders. Dat is geen feit, maar wel een een diepgewortelde (onderbewuste) overtuiging van velen. Dat is niet vreemd: de mens is historisch gezien geneigd om zich te concentreren op hoe anders een ander wel niet is. En buitenlanders, de buren of inwoners van het dorp verderop vindt men het niet alleen al snel heel anders, maar men is ook nog eens veel kritischer over zulke vreemdelingen. Dit lijkt misschien niet meteen een problematische situatie, maar in zijn boek De uitvinding van de mensheid illustreert Siep Stuurman waarom de fixatie op ongelijkheid verstrekkende gevolgen heeft. Een voorbeeld: de Europeaan heeft eeuwenlang weinig te maken gehad met vreemdelingen. We waren een emigratiecontinent, Europeanen vertrokken vooral zelf om te koloniseren of te ontdekken. Als er contact was met een vreemdeling was dat een eigen keuze. Sinds het einde van de tweede wereldoorlog is Europa echter veranderd in een immigratiecontinent; een populaire bestemming voor emigranten op zoek naar een welvarender of vrijer leven. Dat deze enorme toevoer aan vreemdelingen gepaard gaat met een xenofobische tegenreactie van de oorspronkelijke Europeanen is in dit licht verklaarbaar: we zijn niet gewend aan vreemdelingen. Door de nadruk te leggen op hun 'anderszijn' is het moeilijk om die vreemdelingen te accepteren. Immers, wie weet wat de gevolgen zullen zijn van de vreemde gewoontes van de vreemdeling. Het probleem wordt nog groter als een politicus de onvrede of angst van burgers over, bijvoorbeeld, economische onzekerheid weet om te buigen naar een exponentiëel wantrouwen naar buitenlanders. De reden dat het 'anderszijn' het zwaartepunt in de communicatie met en over vreemde volkeren werd vindt zijn oorsprong bij de ontdekking van Amerika. Voorheen was al veel contact geweest tussen Europeanen en andere volkeren, zowel goedschiks als kwaadschiks. De verschillende volken waren echter een ongeveer even ontwikkeld. Hoewel de verschilen overduidelijk waren, was er ook wederzijds respect voor innovaties en levenswijze. Vele historische veldheren lieten de kans bijvoorbeeld niet schieten om een paar waardevolle technieken of strategiën te leren van hun tegenstanders. De confrontatie met de Indianen was heel anders. Waar de Europeanen al beschikten over enorme schepen met kanonnen, hadden de Indianen nog niet eens metalen pijlpunten. Ze werden beschouwd als een hopeloos inferieur volk en 'anders' kwam gelijk te staan aan 'minder'. Wat van nog meer invloed was op ons denken over gelijkheid is de verlichting. Tijdens de verlichting won het begrip gelijkheid enorm aan betekenis en gewicht en onze moderne rechten van de mens vinden hun basis in de verlichting. De heersende opinie werd dat iedereen gelijk was aan elkaar, en dat voor eventuele ongelijkheid goede redenen moesten worden gegeven: een ommekeer in de geschiedenis. Het problematische aspect aan deze overtuiging was dat gelijkheid werd gedefiniëerd als 'zijn zoals de verlichte Europeaan'. In beginsel zijn we nu wel allemaal gelijk, met het verschil dat de onwetenden nog verlicht moeten worden, om net zo te worden als de Europeaan. Europa zag zichzelf als het voorbeeld en de koploper die de taak had anderen ook zover te brengen. Nu is de wil om een ander te onderwijzen en te helpen niet slecht maar het gevaarlijke aan deze gedachtegang is dat hij gemakkelijk te gebruiken is om het kolonialisme te onderbouwen en wetenschappelijk racisme te ondersteunen. Ondanks het feit dat het uitgangspunt van deze gedachtengang gelijkheid is, ligt tijdens het proces de nadruk nog steeds op ongelijkheid en minderwaardigheid. Stuurman stelt voor dat, hoewel het gedachtengoed van de verlichting op het goede spoor was, er nog een extra denkstap nodig is: we zijn allemaal gelijkwaardig, maar we zijn ook allemaal anders. Die gelijkwaardigheid hoeft zijn oorsprong niet te vinden in uniformiteit van politieke, filosofische of religieuze overtuiging. Er bestaan meerdere manieren om over gelijkheid na te denken, en het gedachtengoed van de Europese verlichting is niet de beste of de enige manier. We hoeven het echter niet somber in te zien, Siep Stuurman vertelt monter dat we zeker

Bron: VPRO